प्लूटो | HOW WE FOUND ABOUT PLUTO?

५ । प्लुटोचा आकार प्लुटोच्या शोधानंतर नव्या समस्या लगेचच पुढे आल्या. लोवेलने असा विचार केला होता, की युरेनसच्या गतीवर धोडासा प्रभाव पडण्यासाठी पुरेसे गुरुत्वाकर्षण असणारा. तो शोधत असलेला. नवा ग्रह बराच मौठा असावा लागेल. म्हणून हा नवा ग्रह गुरू, शनी, युरेनस आणि नेपच्यूनरसारखा असेल अशी त्याने कल्पना केली होती. अर्थात, सूर्यापासून जसजसे दूरवर जावे तसे हे मोठे ग्रह लहान लहान होत जातात. गुरू हा खरोखरच महाकाय ग्रह आहे व त्याचे वस्तुमान पृथ्वीच्या ३६८ पट आहे. शनी त्याहून लहान असून त्याचे वस्तुमान पृथ्वीच्या ९५ पटच आहे. युरैनस आणि नेपच्यूनचे वस्तुमान तर पृथ्वीच्या अनुक्कमे १४.५ व १७.२ पट इतकेंच आहे. नव्या ग्रहाचे वस्तुमान पृथ्वीच्या ६.६ पट असेल किंवा तें जरी पृथ्वीच्या ६0 पट असले तरी आश्‍चर्य वाटण्याचे कारण नाही, असा लोवेलचा अंदाज होता. दुसऱ्या शब्दात सांगायचे तर, हे वस्तुमान नेपच्यूनच्या सुमारे अर्धा ते एक- तृतीयांश या दरम्यान असावे, अशी त्याची अपेक्षा होती. नेपच्यूनची तैजस्विता ७.८ इतकी आहे. तो जर आणखी दूर असता आणि सुर्यापासूनचे त्याचे अंतर जर प्लुटोइतके असते, तर अर्धातच तो अधिक मंद दिसेल व त्याची तेजस्विता सुमारे ९ असेल. प्लुटोचे वस्तुमान जर नेपच्यूनच्या तुलनेत अर्धे किंवा एक- तृतीयांशच असेल, तर त्याची तेजस्विता १0 किंवा ११ असणार. प्लुटोचा शोध लागल्याबरोबर खगोलशास्त्रज्ञांनी त्याची तेजस्विता ६१५ असल्याचे ठरवले. लोवेलच्या अंदाजाऐवजी ही तेजस्विता केवळ एक-चाळिसांश इतकीच होती. प्लुटोचा शोध २८ । प्लुटो घेणे इतकें कठीण होण्याचें हे एक महत्त्वाचे कारण होतें, तेजस्विता इतकी कमी असण्याची तीन कारणे असणे शक्‍य होते : १. कदाचित प्लुटो अपेक्षेपेक्षा अधिक दूर असेल. २. कदाचित प्लुटो ज्या द्रव्यापासून बनला होता ते अधिक गडद रंगाचे असेल. ३. कदाचित प्लुटो अपेक्षेपेक्षा बराच लहान असेल. अर्धात, या तिन्ही शक्‍यता कमी अधिक प्रमाणात अस्तित्वात असणेही शक्‍य होते. यापैकी पहिली शक्‍यता लगेच फेटाळून लावता येते. प्लुटोच्या सूर्याभोवती प्रदक्षिणा करण्याच्या गतींवरून त्याचे अंतर सांगता येते. आकाशात एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जायला त्याला किंतीं वेळ लागतो यावरून त्याचीं गतीं निश्‍चित करता येते. त्याच्या गतीबद्दल काहीच शंका नव्हती, म्हणजेच अंतराबद्दलही काही शंका असण्याचे कारण नव्हते. लोवेलच्या अपेक्षेपेक्षा प्लुटो सूर्याच्या अधिक जवळ असल्याने तो अधिक तेजस्वी दिसायला हवा होता, मंद नव्हे. प्लुटो गडद रंगाच्या द्रव्याचा बनला असल्याने त्यावरून प्रकाश कमी प्रमाणात परावर्तित होत असेल का? गुरू, शनी, युरेनस व नेपच्यून या सर्व मोठ्या ग्रहांवर ढगांचे खूप दाट वातावरण आहे. ढग त्यांना मिळणाऱ्या ग्रकाशापैकीं साधारणपणे अर्धाच प्रकाश परावर्तित करतात. प्लुटो जर पृथ्वीपेक्षा मोठा असेल, तर त्याचे वातावरण ढगाळ असेल व त्यातून अर्धाच प्रकाश परावर्तित होईल. तो एकाच वेळी मोठा आणि गडद रंगाचा असणार नाही. शेवटी तिसरी शक्यताच शिल्लक राहतें -- लोवेलच्या अपेक्षेपेक्षा प्लुटो बराच लहान असेल. तो कदाचित प्रथ्वीएवढाच असेल आणि त्यावरील विरळ वातावरणातून थोडासाच प्रकाश परावर्तित होत प्लुलो । २९