छन्दोरचना | Chhandorachanaa

रे छन्दोरचना *“काय म्हणुनी शिकवील मला हो तो * आणि शिकवेनी काय कवी होतो १ कदा नोहे ! रससिद्ध कवी जो कीं स्वयम्भू तो अवतरत असे लोकी- स्वयम्‌ काव्यस्फूर्तीस पावणारा स्वयम्‌ नादब्रह्मात गुद्ञणारा शब्दसष्टीचा चतुर बिधाता तो जगन्माहन या खगापरी गातो ” असे खुद्द चन्द्रशेखर आपल्या कुजकूजनकाव्यांत म्हणतात, ती काय चुसती पोकळ फुशारकी आहे १ रसासिद्ध कवीला छन्द शास्त्राच्या पढवणुकीची काय आव- यकता आहे १ एका दृष्टीने हा युक्तिवाद बरोबर आहे नुसती पढवणूक ईश्वरदत्त प्रतिभेची उणीव कधीहि भरून काढू शकत नाही; उलटपक्षी हेहि खरे आहे की, प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष शिक्षण मिळाले नाही तर इंश्वरदत्त प्रतिभा फारसे काम करू शकत नाही. ईश्वराने होवो '* असा शब्द उच्चारल्याबरोबर ही अनन्तकुतूहलजनक सुष्ि निसीण झाली असे म्हणतात. पण कुठे सर्वशक्तिमान प्रभु आणि कुठे “ मनसा चिन्तित कार्य दैवमन्यत्र चिन्तयेत' म्हणून शोक करणारा दुबळा मानव ! सहज- स्फूर्त कल्पनेच्या झुळुकीसरशी का काव्यकलेची केलासलेणीं कोरली जातात १ ताजमहालाचा नकाशा ज्याने तयार केला त्याची विधायक कल्पकता निसर्गसिद्ध खरी; कारण ताजमहाल म्हणजे दुसऱ्या एखाद्या इमारतीची थोड्या फार फैराने केलेली नक्कल नव्हे. ताजमहालांत प्ृथगात्मता आहे; तत्रापि त्या कल्पक शिल्प- शाखर्ञाला सुद्धा शिल्पशाख्रार्चे ्षान असलेच पाहिजे. मन्दिर सुन्दर दिसून दोर्घायु होण्यासाठीं निरनिराळ्या भागांची प्रमाणे कोणती असायला पाहिजेत, हे एरव्हीं त्यास ठरवितांच आले नसते. ज्या कारागिरांनी नकाशाप्रमाणे ती इमारत राचिली व शूज्ञारिली त्यांचे हस्तकौशल्य शिल्पकाराच्या अन्ली असलेंच पाहिजे असे नाहीं. शिल्पकल्पकता व रचनाचातुरी ही भिन्नभिन्न व्यक्तीनी पुरविलीं तरी चालतात. परन्तु हा श्रमविभाग चित्रकार, मूर्तिकार व कवि यांच्या कृतीत