भूकम्प | HOW WE FOUND OUT ABOUT EARTHQUAKES?

तेव्हापासूनच ती थंड होऊ लागली असेल. ती जशी थंड झाली तशी ती आर्कुचन पावली असणार आणि त्यामुळे तिच्या कवचाला सुरकुत्या पडून पर्वत तयार झाले असणार. हे अत्यंत संथगतीने होत असणार, पण तरीही पर्वत निर्माण होत असताना खडकांच्या एका भागाचे दुसऱ्या भागाशी घर्षण होऊन त्यामुळे भूकंप होत असणार. हा सिद्धांत फार काळ टिकला नाही. १८९० साली, युरेनियम आणि थोरियमसारख्या काही मूलतत्त्वांचे अणू हळूहळू फुटत आहेत असा शास्त्रज्ञांना शोध लागला. प्रत्येक वेळी यातून उष्णता निर्माण होते. एक अणू फुटला तर थोडीशीच उष्णता बाहेर पडते, पण पृथ्वीत सर्वत्र असे कोट्यवधी अण्‌ दर सेकंदाला फुटत आहेत. या सर्व अणूंमधून बाहेर पडलेल्या उष्णतेमुळे पृथ्वीचे अंतरंग थंड होत नाही. याचा अर्थ पॅलो प्रिएटोपास प्रदेशातील सॅन अँड्रियाचा प्रस्तरभंग बर मातील दरीचा भाग - “रट का की र ' टा क जर ४. आ... त. प क सया, - - त. २८ । शोधांच्या कथा | भूकंप पृथ्वी आकुंचनही पावत नाही आणि तिच्यावर सुरकुत्याही पडत नाहीत; म्हणजे भूकंप या कारणाने होत नाहीत. भूखंडांच्या आकारावरून आणखी एक सिद्धांत मांडण्यात आला. तुम्ही जर जगाच्या नकाशाकडे पाहिलेत तर दक्षिण अमेरिकेचा पूर्व किनारा आणि आफ्रिका खंडाचा पश्‍चिम किनारा यांचे आकार एकसारखे वाटतात. ही दोन्ही खंडे जर एकत्र आणली, तर एखाद्या तुकडे जुळवून करण्याच्या कोड्यासारखी एकमेकात चपखल बसतील. फ्रॅन्सिस बेकन या इंग्रज संशोधकाच्या हे १६२० सालीच लक्षात आले होते. दक्षिण अमेरिका आणि आफ्रिका हे कधीकाळी एकाचं भूखंडात असतील का? काही कारणाने हा भूखंड तुटून त्याचे हे दोन भाग एकमेकांपासून वेगळे होऊन लांब गेले असतील का? आल्फ्रेंड लोथर वेग्नर या जर्मन शास्त्रज्ञाला अगदी असेच वाटले. लक्षावधी वर्षांपूर्वी सर्व भूखंडे एकत्रच असावीत असे त्याने १९१२ साली सुचविठे. या मोठ्या भूखंडाला त्याने पॅन्जिया' असे नाव सुचविले, या ग्रीक शब्दाचा अर्थ आहे, 'सबंध पृथ्वी'. पॅन्जियाचे तुकडे झाले आणि हे भूखंड हळूहळू एकमेकांपासून दुरावले. सर्व खंडे ही मुख्यत: ग्रॅनाइट या एकाच प्रकारच्या खडकांची बनली आहेत असेही त्याने निदर्शनास आणले. महासागरांचे तळ मात्र बेसॉल्ट या अधिक घन खडकांचे आहेत आणि भूखंडांच्या ग्रॅनाइटखालीदेखील हाच खडक आढळतो. अधिक घन पदार्थांवर त्यामानाने हलक्या वस्तू तरंगू शकतात, जसे पाण्यावर लाकूड. ग्रॅनाइटची भूखंडे संबंध जग व्यापणाऱ्या बेसॉल्टच्या थरावर तरंगतात असे वेम्नरचे म्हणणे होते. अर्थात ही खंडे शोधांच्या कथा। भूकंप । २९