स्वामी विवेकानंद २ | Svaamii Vivekaanand 2

राजयोग [ पूर्वीर्चे ] प्रकरण १ ले विषयप्रवेश अचुभव हा आपल्या साऱ्या ज्ञानाचा मूळ पाया आहे. आपणांस माहीत असलेल्या एका कारणकायीवरून त्या जातीच्या अनेक कारणकार्यांचे नियम आपण निश्चित करतों ; अथवा अनेक कारणकार्यपरंपरा पाहून एका कारणकार्यांचा आपण निश्चित करतों. अशा वेळीं असुक कारणापासून असुक काये घडत असल्याचें शान आपणांस झालें असें आपण म्हणतों. यावरून ज्ञानाचें स्वरूप अनुभवात्मक आहे हें उघड झालें. ज्या शाल्लांचें स्वरूप अधिक निश्चयात्मक असतें, त्यांतील सिद्धांत सामान्य मनुष्याच्याहि लवकर लक्षांत येतात. कारण त्या सिद्धांतांचें प्रतिपादन सामान्य अनुभवांवरून केलेलें असतें. सामान्यतः कोणत्याहि मनुष्याच्या अनुभवास आलेल्या असतील अशाच गोष्टींवरून त्या शाल्लांचे सिद्धांत बांधलेले असतात. अशा प्रकारचा शाल्रवेत्ता स्वतःच्या अनुभवांवरून कांहीं सामान्य सिद्धांत बांघतो व या सिद्धांतांची सशासत्र उपपत्ति सिद्ध करतांना एकंदर मनुष्यजातीच्या सामान्य अल्ुभवा- वरच त्याची सारी भिस्त असते. * अमुक एक गोष्ट ग्रहीत धर ? असें तो केव्हांहि म्हणत नाहीं. तो आपल्या सिद्धातांचें प्रतिपादन आमच्या अलुभवांस धरून करीत असल्यामुळें त्याचें म्हणणें आपणांस तेव्हांच पटतें ; अथवा त्याच्या विचारसरणींत कोठें चूक असली तर तीहि आपल्या ताबडतोब लक्षांत येते. यावरून अनुभवाचे क्षेत्र ज्या मानानें लहान अथवा मोठें असेल, त्या मानानें ज्ञानाचेंहि क्षेत्र लहान अथवा मोठें होईल हें उघड झालें. ज्याप्रमाणें भौतिकशाल्रज्ञानाचा पाया अनुभव हा आहे, त्याप्रमाणें धर्मशास्रालाहि कांहीं निश्चित पाया आहे कीं नाहीं याचा आपण आतां विचार करूं. धर्मशास्त्राला कांहीं निश्चित पाया आहे कीं नाहीं, या प्रश्नास सध्याच्या स्थितींत *होय १ आणि “* नाहीं * अशीं दोन्ही उत्तरें द्यावी लागतात. धमेज्ञान- दानाचा जो प्रकार सध्या सवे देशांत सुरू आहे, त्यावरून पाहतां धर्मशाख्राला अनुभवाचा आधार नाहीं, असें म्हणणें भाग पडतें. सध्याच्या पद्धतीवरून धर्मशात्र