महाराष्ट्रीय ज्ञानकोश | Maharashtriya Gyankosh

অঙহাকা मदाराश्रीय ज्ञानकोश. ( अ ) ४३९ অধহাকা १९१९ मध्य तो कौटिलीयाचा काल इ. स. ४ थें विवा ५ वे शतक असा निश्चित करितो ( “ तौलनिक न्यायतत्त् द्ासख्रावचें नियतकाछिक नमन. ३७ पा. ३२९ ). ए. बी. कीथ ( जे,आर्‌.ए.एस. १९१६, १३० इ.; १९२०, ६२८ ) आण ई. भाडारकर ( प्रोसीडिंग्जू डेंड ट्ून्झक्शन्स्‌ ऑफ दि फष्टं ओरिएंटल कॉन्फरन्सू ५णें १९२० ) यानी या ग्रथाच्या खरंपण॥वैषयों संशय घेतला आहिव चाण- क्याचें संपादन अमान्य केले भाहे. आपण।ला कोरिल्याविषयी कितपत माहिती आह: पुरणे ( भविष्यकथना्चे स्वरूप देऊन ) भसे सागतात की, कोटिल्यानें नंदराजवंशाचा उच्छेद करून चंद्रगृप्त मोयाला राज्याभिषेक केला, [ एफ. ई. पार्भिटेर- दि पुराणाज ऑन दि डिनेंस्ट्रीज अफ दि कलि एज”, ] कर्ता पुरुष या नाल्यने प्रसिद्धि सटी तरौ अचायं किंवा प्रकतौ म्हणून पुराणे कोरिल्याचें सुर्ढ।च वणन करीत नाहि. चैद्रगुप्त ६. स. पू, ३२२ ध्या तुमारास र।ज्याख्ढ क्षाल्य; ईइ. स. पृ. ३०२ म्य त्याच्या दरब मेग।रथनीज द्वा ग्रीक मनुष्य सेल्युकस निकेटारचा बकोल म्दणून आला. त्यानें आपल्या अनक वर्षाध्या परदेशवास।चा इतिहास लिट्न ठेवलेला उपलब्ध अहि. हा अक भर्गेस्थिनीज, किंवा पुढचे प्राचीन ग्रथकार या प्रसिद्ध चद्रगुप्ताच्या मैच्यासंबधा হ্চাহাছি লিন লানীথী हूँ चमत्कारिक नव्दे का : पेगेंस्थिनोजच्या इतिहृ।साशी এখ- शाल्न किति जरी ब।रकादनं ताडन प। हिर तरी अरथशास्रकतो मेगेस्थिनोजचा समकालीन होता असें मानण्याला খাঁন आधर मिक्त नादी. | आर. मुकजीं यांची रुहा याच्या ^“ स्टडाज्‌ इन्‌ एन्शंट हद्‌ पेलिटी' याला प्रस्तावना, पहा. ] मुक्जां भणि स्मिथ ( अर्ली हिस्ट्री ) द्वे आ।पणाला मेगेस्थिनीन अाणि कोटिल्य यामध्यें असें साम्य सापढलें +५सें समजतात, एच्‌. जी. रॉलिन्सन ( इंटरकोर्स बिट्टोन इंडिया अड वेरटने वन्ड. केब्निेज १९१६) दे, कोटिल्य भा ঈহা্খলাজ্‌ কারা আহা एकमकाशाी जुब्तात असे सिद्ध करण्याटा लाहाचा लाधार चेतात, काही बाबतात असें साम्य जह्‌ खरे, पणथोरटोस्टीरप्रमार्णे ( मेगेंस्थिनांज, ड कोटिल्य ”, एस.डब्स्यू.ए. १५२१) प्रीक रिपोटाची केीटिलीयाशी पूण तुलना केल्यास, मह- त्तच्या बाषतीत स|म्यापेक्षा विरोधर्थव्टंच जासत निधतील. शिवाय, अशोव कालीन रिथाति व कोशिल्यात वर्णिल्ली स्थिति यामध्यें म्हृणण्यासारखें साम्य आढ्व्य्त नाहीं. ढॉ. थामसने जेआरएएस १९१५, यात जे उतारे घेतले अभाहत त्यांवरून कांहाँ सिद्ध हात नाही. महा|भाष्यात मोयाचा व चंद्रगुप्ताध्या सभेचा उल्लेख केलेला आहे, पण कोटिल्याविषयीं ते काहीच बोलत नाही. कोरेस्याविषयीं भी इत्तर साहिती आढकते ती केवछ देतकथा व कादेबरी- बजा महुणतां येइल; उदा, “ मुद्राराक्षस ” नाटकांतील कथा सोमदेव। थे 'कथासरिश्स।गरअभ।णि हमचह। थे 'परिदिष्टपवन' স্পা পাশা याती कथाया ठिकाणी चाणक्य हा बहुतेक वेवं धूते व कपटी मुत्सद्दी असा दाखवबिला असून, या स्वमावाच्या कांणत्याद्दि कथा त्याच्यावर लछादल्लया। दिसतात. माभिया कथांतून सुद्धा कौटिल्य/ची भाचार्य किंवा प्रथक्तो म्हणून काइीच कामगिरी सामितली नाई. मुद्राराक्षसाच्या पहिल्या अकात फक्त कोटिल्य आपल्या शिष्यासह प्रवेश करितो असे अआवायस्वरूप दाखबिले আই सरे, तथापि कोटिलोय अथेशाल्ञाच्या प्रधान भागात नंद, मौये, रामा चंद्रगप्त किंव। तत्कालीन स्थिति यासबंधों कोठेच उल्लेख आढ- क्त नही. सुकजाना काही ठिकाणी ( জানা, ঘা, ३३ पद्दा ) चद्रगुप्तासंबंधी उल्लेख (दिसतात- पण ते कोणालादि कवब्य्ण्या- सारखे नहत असें विंटरनिक्षखा वाटते. खुद भर्थशान्नात ता कौरित्याचा प्रथ असल्याचे प्रति १।३२ भहु; १, १ भागि २.१० याच्या शेवटच्या शछोकात व भ्रथ।च्य शव्दः म्हणजे ज्या दिकाण। ^“ ज्यानं क्षस्कन्‌ व उत्कण्ठापूषक नंद्राजाकडे असलेली भूमि, तरवार व ज्ञान उद्धत पटे तो” असा नदनाशाबहुरूचा उद्देख हू ला स्थलं याचा दाखला सांपडेल. “उद्‌ धत कलं 2 ( उदूधृतानि) याचे यथे तीन निरनिराठे थ हेत. ह्याचा आश्य हाः ' ज्यानं ताः डानि निखित केललें, ज्ञान ( जुन्य। अंथावरून है »थंश।त्र ) बाहर काढछें, ज्यान म्यान्यादून तरवार बाहर क।ढिढ। ७।णि ज्याने नेद्‌ राज्याध्या इातून ह्याच्याच मालकाची जमीन द्विसकावुन দিব” ৬9 আইন, पण ज्यात दे सछोक भअद्वित ते अध्याय जरी ग्रंथाच्या मूछ भागातले असछे व सरतेशेवर्टी ज।डरुखे नसे ( सरते शेवर्टी जोडलेले सवे असेच विंटर- निचला सेभवनीय दिसते) तरासुद्धा अथशान्नदहं कोटि- ल्य।चं आहे नसं हाणरर नह; तें कदाचित्‌ दये भदू शकेल असे म्हणता অই. মুভ সখা देखील कत) चाणक्य किंवा विष्णुरप्त असे न म्हणता द्ेवठ कौरिस्य या नांवानें नेदमां त्याचा उषेख अ।ढन्तो ब “ कारिश्य ` हें नांषष्व ভু ते ग्रथ खरं नांव नसर्वे असे उषड सांगतें, “कौटिल्य ' म्हणजे खोटेपणा, दोगीपणा. कौरिल्य नांवांतील घ अथं मुद्राराक्षसाच्या बत्योला माइवत द्वोता(१ शो. ७. १ आणि ४ স্টা २ पहा ] व म्दणून चंद्रगप्ताच्या अंन्यामें आपणा स्वतःल। हैं नांव लावून घेतलें असेछ असा मुर्गा सभव दिसत नष्ट असें ररवैटरनिन्ष समजतो. पण एखाद्या मरथकारास अशा नवाची भवह भसणे शक्य नाही लसंह म्हणत नहं. याकोबीच्या मते यां प्रथाचा कतो पंडित नसून एखाद्या मुत्सदी असावा. तो हाछकछा “ भारतांतीरकू बिस्माके भसं नाव देतो ब फ्रेडरिक दि प्रेटप्रमाणें स्यामें फुरसतीश्या ইভা ভিলা কালাম भापल्या आयुध्यांतीकृ कामगिरावर एक ओपपत्तिक अंथ लिट्विछा भें याकोबी म्ह॒णतो. पण ही याकोर्षाची उपपात्ति अर्थशाज्रांतीक विषमां