माझें बारा वर्षाचें काम | Maajhen Baaraa Varshaachen Kaam

टं जातकोडा हातेहास. जी पुढ त्याची परीक्षक होत त्या कमेटीच्या मडळीचे म्हणणे त्यान ऐक- लच पाहिजे असे नाही. आणि या नियमाचा फायदा घऊन मी आप- णांस वाटतील त्या विषयांच्या (प्रोफेसरांस वाटतील त्या विषयांनां नव्हेत) व्याख्यानांस हजर रहात होते. यात्रदळ माझ्या राजकारणाच प्रोफेसर डो. ज. डब्ल्यू. जेक्स यांनी माझी कानउघाडणी दे खीळ केली, पण तुमन्या गेल्या वर्षीच्या व्याख्यानांस वसन माझा विशेष फायदा झाला नाही असे मी त्यांस सांगितल, व त्यास असेहि सांगितले की तुम्ही ज सागतां त मला स्वत:च्या अभ्यासाने मिळवितां येईल, पण भूस्तरशासत्र, प्राणिशास्त्र इत्यादि जीं प्रायागिक शास्त्र आहेत त्यांचा अभ्यास मला स्त्रतंत्र रीतीने करतां यणार नाही. म्हणून म त्या विषयांच्या व्याख्यानांस जाता. पढ प्रा. जक्स यानी हा प्रश्न माझ्या कमेटीपढ़ काढला आणि त्यावळस मळा माझ्या पद्धतीने समाजशास्त्राचा अभ्यास करावयाचा आंह आणि त्या अभ्यासासाठी या इतर शास्त्राचे ज्ञान अवश्य आहे इत्या[2 गोष्टी मीं सांगितल्या. माझ्या अभ्यासावर नजर ठेवणाऱ्या कमे टीचे (प्रत्यक विद्यार्थी आपापटी कमेटी स्वत. निवडतो) अध्यक्ष प्रो. विटकाक्स ह हाते. त्यांनी माझ म्हणण एकन घऊन मळा जम वाटत अमळ तस मी कराव असा निकाल दिला. प्रो. विल्कक्स यांचा निकाल महत्त्वाचा हाता. कारण माझे मुख्य समाजशास्त्र होत, राजकारण नव्हत, त्यामुळे प्रो. जक्स यांना जाम्त बोलतां यना. प्रो. विळकाक्स यांचा वत्ते अशा होती कौ, प्रत्येक विद्याध्याने आपल्या इन्छेप्रमाणे अभ्यास करावा आणि ठचा खातखात क्षिकाव; त्यामुळे त्यांनी मला टचा खाण्याचे स्वातंत्र्य दि आणि मी वाटेल ते विषय अभ्यास लागलो. परिणाम असा झाटा की, १९१० सालच्या जून महिन्यांत जी माझी ' पीण्च . डी. ची* परीक्षा घण्यांत आठी त्या परीक्षत मी नापास झालीं. पण त्याबरोबर होहि कबूळ कळ पाहिज की, य़ा वाटेल तिकड भटकण्यामुळे मळा अनेक विषयांची प्रास्तादिक आळगख होऊन ज्ञानकोश रचनेच्या कायास न कळत मा तयार झालो. १९१० साठी जन जले मर्ध्ये मठ इटर न्यादानळ सायक्लोपीडिआच्या अंतब्यंबस्थेची माहेती वरींच कळली. त्या साळी मी त्या ज्ञानकोशाचा मागणी उत्पन्न करणारा म्हणून थोड काम केळे; इंटरनॅददानल सायक्लो- पडियाचे प्रकाशक डॉड मीड आणि क॑. हे जबव्हां कनव्हासर म्हणून