मुक्तात्म्यापासून प्रमद्वरेपर्यंत | Muktaatmyaapaasuun Pramadvareparyant

मुक्तात्मा . तिथ्या आकांक्षांचा, तिच्या अमिर्चीचा अगदीं कोंडमारा झाला होता. असा कोंडमारा निदान आण्ल्या मुळाचा तरी होऊ नये अशी तिची तळमळ होती. केदावच्या बुद्धीला “धर? न! आणि कोणत्याहि प्रबळ कल्पनेची छाप त्याच्यावर सहल पडते हें तिने ओळखलें असल्यामुळें ती त्याना म्हणते, “ ह्वत:च्या आयुष्याला इच्छेस येईल तसं वळण लावण्याचा आम्हा बाय. कांना नसलेला हक्क तुम्हां पुरुषाना आहे...... आपला आवडता ब्यव-ः साय करण्यांत जरी भअरपेश भाल तरी पत्करले, त्या अपेशात सुद्धां द्ृद- याच्या हांके& ओ दिल्याचे-स्वतःच्या बुद्धीने दाखविलेल्या ध्येयाला अनुसरल्याचे समाघान असतं......स्वतःच्या मनाला तळपळत ठेदून अन्‌ बुद्धीच्या संवेदनांना दाबून टाकून केळेल्या व्यवसायांत यश मिळाले,. तरी त्यांत सुख नाहीं,-त्यांत आत्मविकासाचा आनंद नाहीं.” शिक्षणाच्या: निमित्ताने केशव मुंबईस आपले काका भगवंतराव यांच्याकडे रहात असतो.. खलिता ही भगवंतरावांची मुढगी. स्वाभाबिकच त्या दोघांचें अत्यंत निकट साहचर्य आहे. पण दोघांचे स्वभाव मात्र अत्यंत भिन्न आहेत, तिचा आनंदी आणि प्रेमळ स्वभाष पाहून ती * सुखळोखुय ' आहे असें केशवा बाटे, तिचा स्वभाव केशवप्रमाणें घ्येयांत रंगून खाणारा नव्हता, ती पराकाष्ठेची ' स्वामिमुख ' होती. या भावंडांत चालणारे बौद्धिक वाद मात्र चकित करून सोडणारे आहेत. खोळा वर्षांच्या आंतबाहेर असळेलीं ही मुलें ख्त्रीजातीचा प्रभाव, खरीसींदयांचें मम इत्यादि विषयावर खरोखरी एखाद्या पंडिताप्रमाणें प्रव- पचन करितात हें पाहून आपल्या हीन बुद्धीची वाचकाळा कीव करावीशी. वाटल्यास काही नवल नाहीं. * निर्दोषदशेना कन्यका? हें जीमूतवाहनाचें सूत्र छलितेला विशद करून सांगणारा केशव कीटूमच्या सॉनेटमधीक अवतरणें देतो, उलट, ललिताहि तांबे, वडर्वर्थ इत्यादीच्या काव्यांत अगदी मुरकेली दिसते, कलेचचें प्रयोजन व कलावंताचे ध्येय या विषयावरहि ती एक विद्ठताप्रचर व्याख्यान देते, (ए. ५८) तिचें ग्हणणें असें कीं, मानवी जीवित हे आधींच दुःखमय असल्यामुळे कर्बींनी त्या दुःखाचा मार हक्का करावयास पाहिजे. या अपूर्ण जगाला पूर्णता देण्याखाठींच कळावंताच! अवतार असतो असें तिचें मत आहे, फेशव ध्येयवादी आहे,