तरतें पोळाद | Taraten Polaad

कारकून 'लोकांशीं देखील तो फारसा बोलत नसे. प्रत्येक काम लेखी चाले. लेखी लिहायचें आणि त्याचें लेखी उत्तर ध्यायचें. शिरस्तेदारानें घुनावणी करण्याची पद्धत त्यानें मोडून टाकली होती. त्यामुळें कारकूनवगे त्याच्यावर चिडला होता. कोणतेंही प्रकरण साहेबाच्या पुढें ठेवलें म्हणजे त्याच्या तोंडी सुनावणीवरून आपल्याला पाहिजे त्या प्रकारच्या रीतीनें साहेबाचा हुकुम घेण्याला सोकावलेले शिरस्तेदार त्याच्या या लेखी पद्धतीमुळे हवालदील झाले होते. “कालचं काटे अन्‌ आज आम्हांला लेखी विचारीत बसतं ! पाहूं म्हणावं-आमच्याशीं गांठ आहे ! * असें म्हणत ते सधीची वाट पहात होते. अधिकारी या नात्याने त्याचा चांगलाच दरारा बसला होता. त्याची कीर्ति थोड्याच दिवसांत सवतोमुखीं पसरली होती. हळुहळू एकेक श्रीमंत माणूस आपल्या पदवीधर मुलीचें * वकीलपंत्र ? घेऊन अण्णासाहेबांच्या गांवीं हजर होऊं लागला होता. अण्णासाह्बांच्या समोर दहाबारा मुलींचे फोटो टेबलावर पट्न राहिले होते. एकदां तो घरीं आला त्यावेळीं अण्णासाहेबांनीं हे फोटो त्याला दाखविले आणि त्यांतून आपल्या भावी वधूची निवड करण्याची आज्ञा केली. कोणत्या मुलीच्या बापाकडून किती हुंडा येणार होता हें प्रत्येक फोटोच्या मार्ग लिहिले होतें. त्याला कांहींच गम्य नव्हतें. लोकांचीं लगन होत असतात तीं कशासाठीं, हे देखील त्याला नीटसं सांगतां आलं नसतें. सारे फोटो अण्णासाहेबांच्या हातीं देत तो म्हणाला, “मी अजून कसलाच विचार केला नाहीं. तुम्हीं सांगाल त्याप्रमाणं वागणं हें माझं कतंन्य आहे. तुमची आज्ञा मी मुकाट्यानं पाळीन. ”* कॉलेजांतून पार पडून गेलेला मुलगा असें कांद्दी बोलेल असें अण्णासाहेबांना वाटलें नव्हतें. त्यांनीं म्हटलें, “ हॅ पहा गोंद, तूं आतां साहेब झाला आहेस--- जिल्ह्याचा कारभार चालविणार आहेस-लोकांचे न्यार्यानवांडे देणार आहेस. आतां हॅ तुझं तूंच पाहिलं पाहिजेस. माझी मुळींच साक्ति नाहीं. तुझं कुठं कांहीं ठरलं असेल तर भट