तन्जावरचे मराठे राजे | Tanjaavarache Maraathe Raaje

-: तंजावरचे मराठे राजे [प्रकरण १ ल. तुंगभद्रा नदीच्या दक्षिणग्रदेशावर अळलीकडेस सुमारे दोनशें वर्षे विजयानगरचें साख्राज्य पयंत जी एकछत्री सत्ता गाजत होती, ती व दक्षिणेची स्थिति. सृत्ता विजयानगरसाम्राज्याची होय. त्यापूर्वी तामिळ, चोल वैगेरे प्रख्यात राज तिक्डेस होऊन गेले. ( परिशिष्ट १ पहा.) बहामसी सुलतानाच्या दक्षिणेकडील राज्यविस्ताराला प्रति- बंध या नात्याने हे विजयानगर'चें साम्राज्य स्थापन करण्यांत आलें होतें. या साम्राज्याने जांबुब्दीपाचा दक्षिणग्रांत आश्चयंकारक त्वरेने व्यापिछा. कुमार कंपनापासून अच्युतापर्यंत ( सन १३६५-१५१४२ ) सुमारे पावणे दोनशे वर्षातील अनेक विजेते ब आघिराजे यांच्या कारकीर्दी- तील पुष्कळ खोदिव लेखाचे अवशेष आजहि हगगोचर होतात; त्या- वरून हा ग्रात त्याच्या सत्तेखालीं होता असें सिद्ध होतें. क्ृष्णदेव- रायाच्या आघिपल्याखालीं हं साम्राज्य कळसाला पोचले होते. यवनसृत्तेपासून अलित्त राहिलेलें हें साम्राज्य कृष्णदेवानंतर तीस वर्षांनीं संयुक्त शत्रूंनी ल्यास नेलें व दक्षिणेकडील सर्वात भव्य नगर नामहोष होऊन राहिले. संरक्षणाच्या आशेने हिंदूंचे खातंत्र्य दक्षिणे कडेस गेलें होते, पण ताछिकोटच्या सन १५६५ मधील युद्धाने त्याची मृत्युधांटच वाजविली. तथापि, यानंतर नायक व मराठ यांनी कांहींकाळ खातंत्र्य उपभोगिले, परंतु तेहि अल्यजीर्वांच झाले त्यामुळें सवे दक्षिणहिदुस्थान प्रथम यावनी अमलाखालीं व नंतर आंग्लसत्तेखाली कायमचे गेले. विजयानगरच्या साम्राज्यांत मोडणारी जिंजी, तंजावर, मदुरा (पारेशिष्ट २) व म्हैसूर हीं संस्थानें त्या साम्रा- ज्याचा नाश होतांच स्वतंत्र होऊन पुढे लवकरच दक्षिणेचे सुल्तान व उत्तेरेचे मोगल यांच्या आघिराजञ्यात प्रविष्ट झाली. विजयानगरची साम्राज्यसत्ता प्रचलित असतांना त्या सत्तेतील ज्या माडलीकाना विजया- नगराच्या राजाधिराजाचे पादत्राण शिराघाये समजण्यांत भूषण वाटत