वेरुळचीं ळेणीं | Veruulachiin Lenin

(३) किल्येक मानतात. परंतु हे ग्रह हल्लीं पालटत चालले आहेत. शेंकडों युरो- पियन दरसाल हिंदुस्थानांत प्रवासास येतात व हीं लेणीं पाहून आश्चर्य- चकित होतात. हिंदुस्थानच्या प्राचीन वेभवाविषयीं त्यांच्या मनावर उत्तम ग्रह झाल्याशिवाय राहत नाहीं. उघड्या हवेत बांधलेले उत्तम आणि मनो- रम व दृष्टीस आल्हादकारक असे राजवाडे, सुंदर मंदिरं अथवा भव्य मनोरे का्ेॅकरून नष्ट होतात. भारतांत वर्णन केलेल्या सभांचा व मंदिरांचा आज पत्ता नाहीं. रामायणांत वर्णन केलेल्या अयोध्यापुरीच वैभव पूर्णपणें लयास गेलें आहे; परंतु हीं लेणी खडकांच्या आणि डोंगरांच्या पोटांत कोरळेलीं असल्यामुळें त्यांनीं ऊन, वारा आणि पाऊस इत्यादि काळाच्या विध्वंसक दृतांस आजपर्यंत फारसें जुमानिलें नाहीं. तीं अगदीं नुक- तींच कोरिलींं आहेत अस दिसत. हीं लेणीं केव्हां कोरिलीं असावीं याचा कालनिणय निश्चितपणे झालेला नाहीं. अलीकडे कांहीं शोधकांनीं या कामीं प्रयत्न केला आहे. गोतम बुद्धानंतर हीं लेणीं अस्तित्वांत आळीं असे त्यांचें मत आहे. या मुद्याचे विवेचन पुरें एका भागांत केलें आहे. साधारणपणे लोकांची अशी समजूत आहे कीं, पांडव बनवासांत असतां त्यांचें राहणे जेथे जेथ झालं तेर्थ तेथें त्यांनीं लेणीं कोरून ठेविलीं ! या समजुतीस दंतकथेशिवाय दुसरा आधार नाहीं. तेव्हां ती कितपत विश्वसनीय मानावी हा प्रश्न आहे. बौद्ध धमीचा विशेष उत्कर्ष अशोकाच्या वेळीं झाला हे इतिहासांत प्रसिद्ध आहे. हा राजा होऊन गेल्यास दोन हजारांवर वर्षे होऊन गेलीं. त्याच्यापूर्वी हीं लेणीं अस्तित्वांत नव्हतीं ह युरोपियन शोधकांचें ह्मणणे मान्य केले, तरी त्यांच्या प्राचीनत्वास बाध येत नाहीं. इतक्या प्राचीन इमारती इजिप्त देशांतील/ मनोऱ्यांशिवाय पृथ्वीवर दुसऱ्या कोटेंही नाहींत. ह्विंदुस्थानच्या निरनिराळ्या भागांत जीं लेणीं आहेत तीं एकाच काळीं असित्वांत आलीं अर्से ह्षणतां येत नाहीं, किंवा एकाच पंथाच्या लोकांचें ते काम आहे असेंही नाहीं. एकंदर सवीच्या रचनेवरून पाहिलें असतां कांहीं बौद्धधर्माच्या अन्चयायांमीं, कांहीं हिंदूनीं व॒ बाकींचीं जैनांनी कोरिलीं