तैत्तिरीय - संहिता | Taitiriya Sanhita

११ मिरिति विद्या वेदः इति व्युव्पत्तिसिद्ध ज्ञानरूपः शब्दरूपा हु वेद्यति स्व वाच्यमथैमिति सिद्धा वार्रूंपा । एवं दाब्दे- तद्थेज्ञानयोरुमयोरपि सदधग्रापकत्वेन वेद विद्या इति संज्ञादइयं नाखे लोके च प्रसिद्धम । तदिदं संज्ञादयमपि अ्थ- ज्ञानरूपस्थ दास्त्रस्य सुख्यया बृत्या प्रा शब्द्रूपस्य नु गोणबूत्येति विदेषः । तत्र ज्ञानरूपविद्याप्रापकर्वात्‌ शाब्द्विद्या- रूपस्य वेद्स्य प्रधान विद्यात्वमिति केचित्‌ । शब्दविद्याफठरूपत्वात ज्ञानरूपस्येव प्रधान विद्यात्वमित्यस्थे । चाव्यवाचक यो साध्यसाघन भूतयो तादात्म्यात दाब्द-तद्थशानयोरुभयोरपि तुल्ये विद्यात्वसित्यपरे । वस्तुतस्तु दाब्द-तद््थज्ञानरूपयोः शास्व्रयोर्िद्यात्वे तुल्ये पि ज्ञानरूपेव परा विद्या फलूरूपत्वात्‌ प्रघाना श्रेष्ठा च शाब्द्रूपा तु अपरा विद्या तत्साघनभूतत्वात्‌ इत्येव युक्तम। तथा च औपनिषदं जञाह्मणवचनस- दे बिधे बेदितब्ये परा चैवापरा च तत्रापरा ऋग्वेदो यजुर्वेदः सामवेदो5थववेदः शिक्षा कद्पों व्याकरण निरुक्त॑ छन्दी ज्योतिषमिति । अथ परा यया तद्क्षरमधिगम्यते । मुण्ड०१।१।४ इति दब्द्विद्याया। ज्ञानविद्यायाश्र परापरत्वेन प्रथडनिर्देशात्‌ | यथा ज्ञानात्मा चाच्योथरूप परबह्मसंज्ञकः इंश्वरः एकरूप एक एवं नित्यतिद्ठ१ तथेव चाच्यवाचकथोस्तादात्म्यात्‌ तदुच्छवासात्मकः वाचकरूप सर्वो5पि शब्दात्सकः सः वेदो5 पि. द्नश्रवणादिना आविश्ूतः एकरूप स एक एवेति प्रतीयते । यो वेदेन ददाद मती अश्ये । ऋण ८1१९५ इत्यविशेषण एकवचनेन एकरूपनिर्देशालुगमात्‌ । कथ तहि सच चेदा यत्पद्मामनन्ति । कठो० 91२१४ इति वेद्स्य सवेदाब्देन सह बहुवचनेन च निर्देश तथा कऋग्यजु सामाथवंनामभेद्त चतुःसंख्याप्रणिद्िश्र अवान्तर- भदापेक्षयेति ब्रूम तथथा एक एव बृक्षः सूखे शाखा पण पुष्प॑ फं चेति अवास्तरभेदेन बहुघा इृश्यते तंत्र बुक्षातमना मूलपणादय एकात्मान एव पर्णाद्यात्मना तु शिक्षा इव दृडयस्ते । फटे बीजें चे सर्वात्मकव्वप्रसिद्धे। । एव- मेकस्मिश्नेव वेदे अवान्तरभेदेन विदिष्ट केचन दाव्दसमूहा खर्चे वेद इत्युच्यन्ते नहि तावता वेड्स्य एकत्वें एकरूपत्वं च हीयते नाप्य रेकरूपत्दं - प्रतिष्टाप्यते । एवं कछचिदू शुणघर्मंद्ूत्तिक्रियादिभेदेनापि अवान्तरमेदो इृष्ट- यथा प्राण एक एवं सन्नपि वृत्तिस्थानादिमेदमात्रेण सिश्ननामतः प्चचा श्रसिद्ध। । तत्र यो डस्य प्राइसुषिः से प्राणः यः घ्त्यड्सुषिः सोइपान । याडस्य दक्षिण सुपिः स॒व्यान य ऊच्वे सुषिः ख रदानः य उद्झसुषिः ख समानः इति श्रुते छा०्ड०३१३।१ हृदयादिस्थानभेदेनापि छंदि प्राणो गुदेब पान समानो नाशिमण्डले । उदानः कण्टदेशे स्यात्‌ व्यानः सबदरीरगः । इति । अगर एतेवां झ गादीनां बृत्तिस्थानादि भेदेन भेदब्यवहारः एवं वेदो5पि वस्तुत एकरूपः 2व सल्पि केनचिद्धिदोघेण अमेकथा व्यवस्हियते ऋगादिसंज्ञाभिः | तथा व ज्राह्मणम- लर्वे बेदाः से षा। एकेव व्याहतिः प्राणा एव प्राणः ऋच इस्येव विद्यात्‌ इति ऐ०आ० २।२।२ । अग्र सर्वे वेदाः इति यदू बहुघा निर्देश तदिदं सर्वे घोषा घोषरूपा। अभिव्यक्ता दाब्द्समूहा. सर्वे अनेके इति यावत्‌। तेषां सर्वेषां शब्दसमूहरूपाणां चेदानां एकेव व्याहति दुर्शनादिना अभिव्यक्तिरिक- रूपा एकेवेसर्थः । ध्राणा एव प्राण वृसिस्थानादिमेदेन पश्चघा सिन्ना प्रसिद्धा अपि प्राणा घ्राण प्राणात्मना तु एक एवेति भाव । ऋच इलेव विद्या एवं ऋचः ऋगादे सवस्यापि शब्ट्रादे दशनादिना अभिव्यक्तिरूपेण एकत्वं वृत्ति- चिषयादिभेदेन अनेकघा व्यवहार प्राणवदिति जेयम्‌ । अत्र चऋृचः इत्युपलक्षण ऋक्प्राघान्याभिप्रायम । तेन खर्चे वेदा इति वेद्बटुत्वनिर्देशोधपि स्थानवृत्तिविषयनामादिबडुत्वाभिश्रायमेव बोघयति | तथा च- यत्पद्सामनन्ति इति च आविदेषेण सर्वेषामपि वेदानां यत्पद्निर्दिशस्य एकस्पेव सद्टस्तुनः एकरूपेणेव बोधकत्वेन निर्देशात्‌ । अ्रत्युत सर्वे बेदा इत्येतट्रचन तथा तद्वत॑ बहुवचनमपि वेदेकत्वस्येवोपोदठकं न तु वेद्बहुत्वस्य तंदास्नाताथिकत्वात्‌ । सर्वेघामपि वेदानां साक्षात्‌ परम्परया वा एकार्थपरस्वात बेदैकव्वयमिति भावः । अत्र वेदोध्खिलों घर्ममुलम्‌ इति रखतिवचन- न कर्थ तर्हि बेटे श्रुतानां असीन्द्सूयादनिकदेवतास्तुतीनां एंका्थपरर्वस्‌ येन एऐकार्थपरत्वेन वेदानमेकंत्वसध्यवसीयेत | पक सदू बिप्रा बदुधा वदन्त्यम्नि थम सातरिश्वानसाहुए ॥ ऋण १1१६४ ०६